In dit artikel maak ik een begin met de beschrijving van het begrip relativeren en de bruikbaarheid daarvan in zelfonderzoek. Relativeren is een vaardigheid die je kunt leren.
Soms, als ik iets duidelijk wil maken gebruik ik de vraag: “Wat maakt het uit?”
Uiteraard is dit een retorische vraag. Niettemin kan het geen kwaad om er over na te denken.
- Want wat maakt het uit als dat product is uitverkocht?
- Wat maakt het uit als je favoriete sportclub deze keer niet wint?
- Wat maakt het uit als je weer niets wint in de loterij?
Niet zo veel, toch? Het is niet zo moeilijk te relativeren als het verder goed gaat.
- Wat maakt het uit als je kind zakt voor een examen?
- Wat maakt het uit als je partner je verlaat?
- Wat maakt het uit als je je baan verliest?
- Wat maakt het uit als je vader een ongeluk heeft gehad?
Vast wel iets meer.
Relativeren voelt als Aanval
Als ik vraag: “Wat maakt het uit?”, dan bedoel ik niet dat het mij niets uit maakt.
Als het jou niet veel uitmaakt dan denk je misschien al snel: “Ja, waar maak ik me eigenlijk druk om.”
Als het jou wel wat uitmaakt dan voel je je al snel aangevallen door die vraag.
“Het kan jou zeker niks schelen!”
De gebeurtenis heeft dan veel lading voor de persoon. Het is een existentiële gebeurtenis: het bestaansrecht van de persoon komt in het geding.
Het raakt een overtuiging. Een overtuiging die zoveel waarheid inhoudt, dat alles wat die waarheid aantast als een directe (levens-)bedreiging voor die persoon wordt gezien.
Voor iemand die die overtuiging niet heeft zal eenzelfde gebeurtenis nauwelijks impact hebben. Het zou ‘slechts’ zijn handelen bepalen.
De auto krijgt een kras, een deuk of erger. Voor de een zal het niet veel uitmaken.
Hij of zij zou het hooguit vervelend vinden dat de auto even niet gebruikt kan worden.
Een ander kan er niet van slapen.
Relativeren Raakt Wat
Er is je iets overkomen waar je aandacht voor wil. Niet zomaar aandacht, maar begrijpende aandacht.
Het laatste wat je wilt is dat de gebeurtenis wordt gerelativeerd.
Maar het is niet de gebeurtenis die wordt gerelativeerd. Het is je reactie. Wat het met je doet. De ‘ik’ komt in het geding.
Wat voor een ander weinig voorstelt is voor jou een grote gebeurtenis. Een gebeuren dat je het gevoel geeft dat je leeft.
Zou het leven nog zin hebben als je je nergens druk om kan maken?
Daar ben je misschien wel diep verankerd van overtuigd.
Je zoekt gelijken ‘die het snappen’.
Anderen die het niet snappen zijn nare mensen, die denken alleen maar aan zichzelf. Vroeg of laat zullen ze zichzelf wel eens tegenkomen! Als hun hetzelfde overkomt. Wacht maar!
Er is niets mis mee om aandacht te vragen voor je gevoelens of situatie. Je kunt gerust praten over dingen die je dwars zitten.
Als iemand je vraagt: “Maakt het wat uit?” dan kun je erover nadenken wat het met je doet. En waarom.
Voordat je denkt dat er een universele waarheid is zodat anderen wel mee moéten voelen bij bepaalde gebeurtenissen: dat is niet zo.
Met als uitzonderingen gebeurtenissen die ook voor die ander letterlijk levensbedreigend zijn en de rouw na het overlijden van een persoon die je na staat.
Gebruik Relativeren in Zelfonderzoek
De vraag ‘Wat maakt het uit?’ is een directe manier om een onderliggende overtuiging bij een gebeurtenis uit te vergroten. Zodat het duidelijker wordt wat en waar het schort in je opgebouwde persoonlijkheid.
Indirect gebeurt het je elke dag. Waar de vraag: “Wat maakt het uit?” raakt, daar raakt alles wat wijst naar dezelfde overtuiging.
Dit gebeurt dan bij alles wat een ander zegt of doet, of wat je elders leest ziet of hoort: het raakt je persoonlijk. ‘Iets’ van jou is aangeraakt.
Je reageert vervolgens zoals je hebt aangeleerd. Hoewel je jezelf overtuigt dat je reactie ‘logisch’ is, is het ‘slechts’ je standaard verdedigingsmechanisme. Dat had je ooit nodig om je daadwerkelijk te verdedigen.
Hoe kun je dan leren relativeren als iets zo diep raakt? Dat vergt bewustwording en erkenning. Daarna kun je gaan oefenen om het te veranderen.
Bijvoorbeeld door het toepassen van simpele wijsheden. Simpel? Oh ja, wat zullen je overtuigingen ze simpel noemen!
Zoals de wijsheid: “Hoe je het ook went of keert, wat gebeurt dat gebeurt.”
En vervolgens de vraag te stellen: “Wat maakt het uit?” Het enige dat moet gebeuren is omgaan met de nieuwe situatie.
Maar ik kan toch niet een koude kikker zijn? Of gevoelloos?
Aanwezig Relativeren
Voor mijzelf gesproken: nee, ik ben niet gevoelloos. Integendeel. Maar ik voel liever een drive om om te gaan met een nieuwe situatie of onverwachte gebeurtenissen dan oude pijn.
En die drive wordt gevoed door dezelfde emoties of gevoelens die ik eerder als negatief bestempelde. Hoewel de gevoelens in de loop van de tijd steeds gelijkmatiger werden.
De grote dalen zijn er wel vanaf gesleten, inmiddels. Maar de adrenaline pieken zijn gericht en scherp. Ik ben veel alerter, veel meer aanwezig dan voor mijn zelfonderzoek.
Paradoxaal genoeg kan mijn reactie bestaan uit (even) niets doen.
De verhoogde aanwezigheid zelf is namelijk al het ‘doen zonder te doen’ zoals het in het zenboeddhisme wordt gezegd.
Fundamentele Relativering
Als ik geleerd zou hebben dat ik op een bepaalde manier moet reageren en dat die reactie nare gevoelens inhoudt, waarom zou ik dat nog doen?
Waarom zou ik niet mezelf onderzoeken om te kijken wat werkelijk van mij is? In plaats van waar ik anderen ‘nadoe’ omdat ik dat ooit zo heb geleerd?
Met als gevolg dat ik anderen veroordeel voor wat mij overkomt. Of dat ik anderen veroordeel omdat ik bang ben voor mijn eigen schaduwkant: “Ik kan toch geen koude kikker zijn?”
Dus ja, wat maakt het uit?
Het maakt wat uit omdat de vraag raakt aan de angst voor (de) zinloosheid (van je onproductieve ego-delen).
Als niets je wat zou uitmaken, zou dan niets meer betekenis hebben? Zou je dan misschien het gevoel hebben dat je niet bestaat? Dat je slechts een zombie bent?
Of kun je er mee leren leven dat dat gevoel er op wijst dat je anders kunt handelen?
Zou ik de vraag ook stellen in het geval er iets positiefs gebeurt?
Je wint de loterij.
Wat maakt het uit?
Je hebt net een nieuwe leuke partner gevonden.
Wat maakt het uit?
De retoriek wijst naar: ‘Helemaal niets. Het gebeurt gewoon.”
Voor zelfonderzoek is het een functionele vraag.
Stel jezelf de vraag bij alles waar je duidelijk voelt dat iets je raakt. Of het nu jou overkomt of een ander, bijvoorbeeld in het nieuws of een serie of film.
Niet om ‘er vanaf’ te zijn, maar om daadwerkelijk te onderzoeken waarom het jou raakt.
Maak daarbij onderscheid tussen logisch en niet-logisch.
Je vindt het logisch dat iets je raakt: “Dat is toch logisch, dat dat me veel doet!”
Of het is in eerste instantie niet-logisch: je hebt gewoon geen idee waarom iets je raakt.
Het zijn parels in je zelfonderzoek.
Dit is slechts een inleiding over (de kracht van) relativeren. Ook bijvoorbeeld het maken van dankbaarheidslijstjes valt hieronder. In de cursus kunnen en zullen we het er uitgebreid verder over hebben.
